W filmie Edgara Wrighta Scott Pilgrim kontra świat (2010) tytułowy bohater był milenialsowym obibokiem, który doznawał popkulturowego spełnienia. Przyłożony do rzeczywistości język popu był dla niego jak solucja do gry wideo: podpowiadał, jak pokonać przeszkody, zdobyć dziewczynę marzeń i „wygrać” życie. Nieprzypadkowo równie ważny co tekst – opowieść o perypetiach romantycznego slackera – był więc metatekst: cudzysłowy, remiksy, cytaty (ot, choćby koszulka z logo zespołu The Smashing Pumpkins).

Bohater Tajemnic Silver Lake to podobny do Pilgrima hipster/slacker. Nad łóżkiem ma plakat innej legendy rocka lat 90. (Nirvany), też goni za dziewczyną marzeń i jest równie biegły w języku popu. A jednak film Davida Roberta Mitchella to raczej „anty-Pilgrim”.

Zamiast spełnienia panuje tu wieczny niedosyt: „kondycja” postmodernistyczna objawia się w potocznym anglojęzycznym sensie słowa condition: jako choroba.

Oczywiście przywołując Scotta Pilgrima, wpadam w zastawioną przez Mitchella pułapkę. Łatwo bowiem obejrzeć Tajemnice Silver Lake jako błyskotkę, filmową maszynkę do łechtania ego – tyleż reżyserskiego, co widzowskiego. Reżyser zaprasza nas przecież do zabawy w „rozpoznaj nawiązanie”: podążający za zaginioną w tajemniczych okolicznościach sąsiadką Sam (Andrew Garfield) wikła się w intrygę garściami czerpiącą z kryminału noir, komiksów Daniela Clowesa, powieści Thomasa Pynchona. Podobne nawiązania można wyliczać w nieskończoność, wspinając się na wyżyny erudycji.

Znamy to: już w horrorze Coś za mną chodzi (2014) Mitchell wymuszał na widzu podobny rodzaj nadaktywności. Jego powolne jazdy kamery prowokowały nas do nerwowego przeczesywania każdego zakamarka kadru w poszukiwaniu czyhającego gdzieś zagrożenia. Tajemnice Silver Lake działają podobnie: reżyser mami nas perspektywą ukrytego znaczenia i kusi, by go poszukać, by zidentyfikować, jakiż to cytat akurat „za nami chodzi”. Sprawdzający kolejne teorie spiskowe bohater daje nam przykład – kamera daje nam bodziec. Powracają tu długie ujęcia z poprzedniego filmu Mitchella: powolne jazdy i transfokacje, które wręcz wydają się mówić: „wytęż wzrok, przyjrzyj się”. Już pierwsze, co widzimy, to graffiti na sklepowej szybie – tyle że ukazane z wnętrza, w lustrzanym odbiciu, wstecz. Obiektyw powoli się wycofuje, a my stajemy przed interpretacyjną zagwozdką: czytać czy nie czytać?

W rezultacie to Pynchon wyrasta na najważniejszego z powyższej listy kulturowych krewnych reżysera. W powieściach 49 idzie pod młotek czy Wada ukryta bohater-„detektyw” zamiast rozwiązywać zagadkę tylko jeszcze bardziej ją wikła.

Mitchell – wzorem pisarza – ukręca z intrygi stryczek dla poznawczego optymizmu. Obraca naszą ciekawość przeciwko nam, zamyka cudzysłów w cudzysłowie, pisze przypis do przypisu.

Ktoś powie, że niniejszym postmodernistyczny wąż – zgodnie z własną naturą – pożera własny ogon, a Mitchell wpada w zastawioną przez siebie pułapkę cytatologii. I ten ktoś będzie miał rację. Tylko że właśnie o to chodzi. Tak, mamy tu wszystkich „typowych podejrzanych”, z nostalgią i ironią na czele. Ale ton filmu jest raczej tonem bezsilności niż gloryfikacji.

Mitchell nieprzypadkowo organizuje swoją historię wokół popędu seksualnego. Grany przez Garfielda z ujmującą ślamazarnością Sam niby chce rozwikłać tytułową tajemnicę, przede wszystkim jednak chce… „zaliczyć”. Poszukując zaginionej sąsiadki, spotyka nowe potencjalne partnerki, lecz w toku filmu spółkuje jedynie z etatową „koleżanką od seksu”. Rozbudzone przez popkulturę libido nie może się więc zrealizować. Jakby w myśl teorii, że wszystkie piosenki pop są tak naprawdę piosenkami o miłości (albo o seksie), Tajemnice… obnażają chłopięcą twarz popkultury. Pokazują, że arsenałem kolejnych kompulsywnych hobby zawiaduje seksualna niedojrzałość.

Mitchell inscenizuje mokry sen wiecznego nastolatka (oczywiście płci męskiej), celowo rozmyty czasowo, rozgrywający się w dziwnym „nigdy”, jakby naraz w latach 70., 90. i współcześnie.

Czyli w klatce „wiecznego teraz”, gdzie ciągła pogoń za przyjemnością uniemożliwia doznanie owej przyjemności. Aż prosi się o puentę-parafrazę: popkultura jako źródło cierpień.

Tajemnice Silver Lake

Under the Silver Lake

USA 2018, 139’

reż. i scen. David Robert Mitchell, zdj. Mike Gioulakis, muz. Rich Vreeland, prod. Chris Bender, Michael De Luca, Adele Romanski, Jake Weiner, wyst. Andrew Garfield, Riley Keough, Topher Grace, Zosia Mamet, Jimmi Simpson