Kraina wielkiego nieba

Lato 1960 roku. Powoli dobiega końca epoka republikańskich rządów Dwighta Eisenhowera, która dla Amerykanów była czasem najbardziej stabilnej sytuacji ekonomicznej od lat. Rozwojowi gospodarczemu towarzyszy wyż demograficzny i moda na małą stabilizację: wczesne małżeństwo, gromadkę dzieci i domek z ogródkiem, niewyróżniający się w sąsiedztwie. Socjolodzy później nazwą ten czas okresem baby boomu, konsumpcjonizmu i konformizmu, gdy o problemach rodzinnych i prywatnych błędach nie mówiło się głośno, a wszelkie odstępstwa od tak zwanej normy nie były mile widziane.

Magdalena Bartczak Odkrycia

Ekrany 5 (45)/2018

Przełom lat 50. i 60. to zarazem ostatnie chwile amerykańskiej „niewinności”, która wkrótce zostanie utracona pod naporem politycznych przełomów i obyczajowych zmian.

Właśnie o takiej Ameryce opowiada w swoim reżyserskim debiucie Paul Dano, biorąc na warsztat powieść Richarda Forda – laureata Pulitzera, piszącego w stylu brudnego realizmu, zestawianego z literaturą Raymonda Carvera czy Tobiasa Wolffa. Historia rozgrywa się w Montanie, wśród krajobrazów sennego miasteczka Great Falls. „Czuję, że powinnam się obudzić. Tylko nie wiem z czego i nie wiem, co robić dalej” – mówi w jednej ze scen bohaterka filmu, Jeanette (Carey Mulligan). Podobnie jak wiele kobiet w jej czasach – uzależniona od męskich decyzji i skrycie pragnąca emancypacji. Jej niepewność i bezradność doskonale oddają też ducha jej epoki. Czasu bezruchu i zarazem niepokoju. Dziwnego oczekiwania, w którym tkwiła powojenna Ameryka, żyjąca swoimi snami.

Akcja Krainy wielkiego nieba rozgrywa się w ciągu paru miesięcy 1960 i 1961 roku, gdy Amerykanie zdążyli wybrać na prezydenta Johna Fitzgeralda Kennedy’ego, w Hawanie Fidel Castro ogłosił, że „Cuba Libre” jest socjalistyczna, a Jurij Gagarin został pierwszym człowiekiem w przestrzeni kosmicznej. W tym samym czasie w życiu Jeanette zdarzyło się jeszcze więcej: jej świat zdążył kilka razy wywrócić się do góry nogami i pogrążyć w chaosie.

Wszystko zaczęło się od kolejnej przeprowadzki. Gdy z mężem Jerrym (Jake Gyllenhaal) i 14-letnim synem Joe (Ed Oxenbould) bohaterka osiedla się w Great Falls, są to już dla nich kolejne przenosiny z rzędu. Zagubiony Jerry ma problemy z utrzymaniem pracy na dłużej i w poszukiwaniu nowych możliwości przeprowadza się z rodziną z jednego miejsca w drugie. Przez chwilę wydaje się, że wszystko się ułoży – mężczyzna znajduje zatrudnienie w lokalnym klubie golfowym, jednak szybko znów traci posadę. Nie jest w stanie pogodzić się ze świadomością, że to żona będzie pracować, a on siedzieć w domu. Sfrustrowany swoją sytuacją postanawia przyłączyć się do akcji gaszenia pożarów lasów, co oznacza, że na co najmniej kilka miesięcy zniknie z domu. Jeanette czuje się porzucona i zdradzona, w jednej z kłótni wykrzykuje: „Co za mężczyzna zostawia żonę samą z dzieckiem w takim miejscu?”. Później przyjdzie też kolej na innego rodzaju zdradę i nieuchronne przełomy.

Ta historia rodzinnego kryzysu w zmieniającej się Ameryce została (za literackim oryginałem) opowiedziana z perspektywy Joego, który rozumie znacznie więcej, niż jego rodzice sądzą, i który zostaje pozostawiony sam sobie. Wrażliwy nastolatek wydaje się bezstronnym obserwatorem świata dorosłych, co buduje obiektywizującą narrację i pozbawia opowieść moralnej oceny. Jest zarazem obserwatorem bardzo wnikliwym, instynktownie rejestrującym sztuczne gesty i fałszywe tony.

Kamera podąża za wzrokiem młodego bohatera, zręcznie wyłapując napięcie między partnerami, rosnące poczucie zawodu i proces oddalania się od siebie.

Gyllenhaal fenomenalnie wcielił się w postać zagubionego mężczyzny, zmagającego się z kryzysem męskości. Próbującego gonić za amerykańskim snem i szukającego dla siebie miejsca w systemie, który za każdym razem go „wypluwa”. Z kolei Mulligan stworzyła jedną z najbardziej niejednoznacznych figur kobiecych w kinie ostatnich lat. Niedojrzałą i zarazem próbującą zawalczyć o siebie. Duszącą się w narzuconej roli społecznej i usiłującą przeżyć życie na nowo, czując, że w tym, które ma, coś zostało przegapione.

To właśnie dzięki ambiwalentnej konstrukcji jej postaci film Dano zyskuje na oryginalności, a sama historia ma bardziej gorzki smak.

Spojrzenia, mimika i głos obu bohaterów, zarówno Jeanette, jak i jej męża, odbijają cichą rozpacz, którą z trudem udaje im się kamuflować. Oddają też znakomicie rozpad ich relacji, a zarazem rozpad złudzeń na temat samych siebie. Wydaje się, że w pewnym momencie oboje stracili kontrolę nad swoim życiem. I przeoczyli moment, w którym ich „kraina wielkiego nieba” zaczęła zmieniać się w pogorzelisko.